Chủ đề về “Mẹ” xưa nay luôn là nguồn cảm hứng dồi dào cho các nhạc sĩ, bởi tình mẫu tử luôn là thứ tình cảm thiêng liêng nhất. Đến nay đã có không biết bao nhiêu bài hát viết về người mẹ, nhưng nếu để tìm ra một bài hát tiêu biểu nhất, phổ biến nhất thì đó phải là “Lòng Mẹ” của nhạc sĩ Y vân.
Nhạc sĩ Y Vân tên thật là Trần Tấn Hậu, sinh năm 1933 tại Hà Nội (quê gốc ở Thanh Hóa) và mất năm 1992, hưởng thọ 60 tuổi. Có người bảo Y Vân viết bài hát "60 năm cuộc đời" nên đã ứng vào cuộc đời ông đúng như vậy. Ông là một nhạc sĩ tiêu biểu của nền Tân nhạc Việt Nam từ cuối thập niên 1950 đến 1990. Ngoài ra còn là người đi tiên phong cho dòng nhạc nhẹ với những bài hát có giai điệu chachacha, disco, twist,...
Thuở niên thiếu, Y Vân nhà nghèo mồ côi cha, mấy mẹ con dắt díu nhau nương náu trong một túp lều xiêu vẹo ở ngõ chợ Khâm Thiên. Chính vì thế, Y Vân rất thương mẹ và các em nên đi dạy đàn để nuôi gia đình. Có một người bạn thân giới thiệu ông đến dạy đàn cho một tiểu thư khuê các tên là Tường Vân. Lửa gần rơm ngày qua tháng lại, giữa họ hé nở một mối tình đằm thắm. Nhưng cũng như mối tình Trương Chi - Mỵ Nương, chàng là nhạc sĩ nghèo si tình khốn khổ còn nàng là danh gia vọng tộc, mối tình này tan vỡ như cách nó phải thế. Không thành duyên nhưng… thành danh, đau buồn từ mối tình với Vân, một loạt các ca khúc của Y Vân (có nghĩa là Yêu Vân) ra đời như: Đò nghèo, Ảo ảnh, Nhạt nắng... với phong cách tha thiết, trữ tình rất được công chúng yêu thích.
Nhạc sĩ Y Vân
Bà Minh Lâm, vợ cố nhạc sĩ Y Vân tâm sự: “Anh ấy rất có hiếu với mẹ và thương yêu vợ con. Thời gian sau năm 1975, Y Vân tham gia Đoàn ca nhạc Hương Miền Nam, rồi nhận viết nhạc cho nhiều nguồn. Anh làm việc cật lực bất kể ngày đêm, nhờ đó mà gia đình chúng tôi xây lại được căn nhà nhưng chỉ một năm sau thì anh mất (28/11/1992). Dạo ấy, đứng trước quan tài của anh tại Hội Âm nhạc TP HCM, mẹ chồng tôi không hề khóc một tiếng. Có lẽ tất cả nước mắt để khóc thương con, bà cụ đã âm thầm nuốt ngược vào trong. Bà cụ nói: “Người đời thường bảo: Con đi trước mẹ là bất hiếu, nhưng mẹ chẳng trách con đâu bởi con đã làm tròn chữ hiếu ngay từ lúc viết xong bài Lòng mẹ””.
Sau khi nhạc sĩ Y Vân mất thì chưa đầy một năm sau, mẹ của ông cũng qua đời.
Sớm mồ côi cha từ nhỏ, tình yêu và lòng kính trọng đối với người mẹ tảo tần nuôi đàn con thơ có lẽ là động lực để nhạc sỹ Y Vân viết nên ‘Lòng mẹ’. Vào khoảng năm 1959, gia đình khi đó đã chuyển vào Nam và Y Vân đang là nhạc công có tiếng chơi cho các ban nhạc ở Sài Gòn mà lúc đó đang ở giai đoạn bắt đầu hưng thịnh của các phòng trà. Trong một đêm mãi lo giặt đồ cho cả nhà ở cây nước công cộng trong xóm mà mẹ của Y Vân đã về trễ sau giờ giới nghiêm của chính quyền, và kết quả là bà bị quân cảnh tạm giữ. Khuya đó khi đi diễn về, Y Vân nghe tin và ông vội vã đến đồn cảnh sát để bảo lãnh cho mẹ. Cũng trong đêm đó, thương mẹ chăm lo gia đình không ngại sớm khuya, Y Vân đã thức trắng đêm để viết nên “Lòng mẹ”. Với những câu hát tha thiết:
“Thương con thao thức bao đêm trường,
Con đà yên giấc Mẹ hiền vui sướng biết bao.
Thương con khuya sớm bao tháng ngày.
Lặn lội gieo neo nuôi con tới ngày lớn khôn.
Dù cho mưa gió không quản thân gầy Mẹ hiền.
Một sương hai nắng cho bạc mái đầu buồn phiền.
Ngày đêm sớm tối vui cùng con nhỏ một niềm.
Tiếng ru êm đềm mẹ hiền năm tháng triền miên.…”.
Viết xong Y Vân hát cho mẹ nghe và bà đã khóc.
"Lòng mẹ" là bản nhạc được trình diễn hòa tấu rất nhiều và bởi các loại nhạc cụ khác nhau. Trên đây là bản hòa tấu do Việt Thương Music thực hiện với đàn violin và piano Kawai.
Bài hát "Lòng mẹ" có ca từ đơn sơ, mộc mạc, không hề cầu kỳ hay hoa mỹ, cùng những so sánh giản dị về tình mẹ với các hình ảnh thân thuộc trong đời sống thường ngày của người dân Việt Nam như biển, dòng suối, đồng lúa, ánh trăng, làn gió, sáo diều,... tất cả những điều đó cũng êm ả và thân thương như tình yêu của mẹ. Nhưng cũng chính những hình ảnh đời thường đó giúp người nghe cảm nhận được hết tình yêu thương bất tận, sự hy sinh vô bờ của người mẹ Việt Nam - những người ngược xuôi vất vả, một đời cực nhọc vì con.
“Lòng Mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào
Tình Mẹ tha thiết như giòng suối hiền ngọt ngào
Lời Mẹ êm ái như đồng lúa chiều rì rào
Tiếng ru bên thềm trăng tà soi bóng Mẹ yêu.
Lòng Mẹ thương con như vầng trăng tròn mùa thu
Tình Mẹ yêu mến như làn gió đùa mặt hồ
Lời ru man mác êm như sáo diều dật dờ
Nắng mưa sớm chiều vui cùng tiếng hát trẻ thơ.”
Đến nay, chưa có nhà phê bình nào phản bác về ca từ hay giai điệu của ca khúc này và cũng chưa có bài hát nào được nhận xét có thể hay hơn "Lòng mẹ" của cố nhạc sỹ Y Vân. "Lòng mẹ" của Y Vân luôn được đánh giá là một trong những bài hát hay nhất viết về mẹ, nó gợi cho con người ta về tấm lòng người mẹ thật bao la rộng lớn. Từng câu chữ trong bài hát tựa như những cục than hồng nóng đỏ thương yêu, những ngọn lửa hy sinh một đời của mẹ đã làm bỏng cháy biết bao tâm hồn người nghe.
