Nhạc trưởng có thể dùng cả đũa nhạc trưởng (baton), que đũa dài hoặc chính đôi tay của họ. Việc của nó là có thể ra dấu và những cử chỉ làm sao để có thể liên kết được với đặc tính của bản nhạc. Thông qua đũa nhạc trưởng và ngôn ngữ hình thể, người nhạc trưởng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình nên phong cách âm nhạc của cả dàn nhạc. Lần đầu tiên cách thức chỉ đạo dàn nhạc được ghi lại trong lịch sử loài người là từ năm 709 Trước Công nguyên, Pherekydes đã sử dụng một cây gậy bằng vàng để điều khiển dàn hợp xướng 800 người ngồi thành một vòng tròn xung quanh ông.
Nhiều ngàn trôi năm qua, bản chất của việc chỉ đạo dàn nhạc đã khác nhiều, tiến hóa hơn nhưng về cơ bản, nhiệm vụ của nhạc trưởng là giữ nhịp độ của dàn nhạc có thể kết hợp được với nhau vào đúng thời điểm. Nhạc trưởng sử dụng bàn tay phải để giữ gậy chỉ huy và đặt một nhịp độ cho toàn bộ dàn nhạc, điều khiển nó, ra dấu hiệu đâu là điểm bắt đầu của một bar nhạc mới, căn thời gian chính xác của từng nhạc cụ trong dàn nhạc có thể lên tới hàng trăm người. Người ta nói, Beethoven đã nhiều lần làm hỏng các giao hưởng của mình vì muốn tự chỉ huy khi ông đã điếc hẳn. Nhạc công vì vậy đã thỏa thuận đánh theo bè trưởng violon I, không nhìn theo đũa chỉ huy của Beethoven. Từ đây có thể hiểu, người chỉ huy phải nhìn và nghe tốt, phải có phản xạ nhanh và có tố chất truyền tải cảm xúc của mình đến các nhạc công. Nếu không có khả năng này anh ta sẽ không thể điều khiển và dẫn dắt dàn nhạc.
Nhưng đó chỉ là điểm khởi đầu, điều quan trọng ở một nhạc trưởng là một người truyền thông điệp từ người sáng tác. Tránh nhiệm của họ là hiểu và truyền đạt nó qua những cử chỉ một cách rõ ràng nhất để cho những nghệ sĩ trong dàn hợp xướng có thể hiểu một cách hoàn hảo nhất. Sau đó, những nghệ sĩ đó truyền tải lại từng nốt nhạc một cách thống nhất đến từng khán giả của mình.
Ngoài ra, nhạc trưởng còn có vai trò biến một bản nhạc trở nên sống động, truyền những hiểu biết, những cảm nhận của cá nhân mình về âm nhạc thành những động tác tay đặc biệt. Chính những động tác ấy sẽ tô điểm nên dòng nhạc, phô diễn những sắc thái âm thanh, nhấn mạnh những điểm hay của giai điệu trong khi điều khiển những người khác làm theo mình, biến một bản nhạc cũ thành một thứ gì mới và rất riêng.
